van wierden en terpen – hun tegenwoordige staat, een wierden- en terpengids.

In de kustgebieden van de Waddenzee, van de Afsluitdijk tot ongeveer de Deense grens, zijn minstens al vanaf de 5e eeuw vC nederzettingen gesticht om op de kwelders daar te kunnen gaan boeren. Als het even kon legde men heuveltjes aan op plekken die van nature wat hoger waren, op oever- en kwelderwallen. Meestal gebeurde dat met in de buurt gestoken plaggen en met mest en dergelijke. Honderden liggen er nog. Sommige zijn nu nog ruim acht meter hoog.  Allemaal aangelegd om ‘met droge voeten’ vee te kunnen weiden en een bescheiden akker- en tuinbouw te kunnen bedrijven in gebied dat eigenlijk permanent door hoogwaterstanden en stormvloeden geplaagd werd, de kwelders. In Nederland worden de heuvels terpen en wierden genoemd. In Duitsland Warften en Wurte.

Oorspronkelijk werden de behuizingen vaak op de terp, maar aan de voet gebouwd en was de rest ervan agrarisch areaal. Later, ongeveer vanaf 1000 nC, ging men dijken aanleggen en ontstonden dus de eerste poldertjes. Zo kreeg je meer bruikbaar land en kon je op de terp gaan wonen. Ongeveer in die tijden, of iets later, werden ook de eerste – houten – kerken op de terpen gebouwd, al gauw gevolgd door stenen exemplaren. In de regel op een centrale plaats en op de hoogste plek.
Vooral in Duitsland werden voor sommige kerken aparte warfte aangelegd, soms zelf bovenop een andere terp. Daar was zo’n kerk-warft dan vaak naast religieus centrum ook een vluchtplaats voor mens en dier bij hoogwater, want zó hoog en stevig waren die dijken nu ook weer niet. Én ze dienden nogal eens als vestingplaats in de vele oorlogjes die gevoerd werden.

klik op foto voor vergroting

Sommige terpen en wierden werden steeds vergroot, raakten helemaal bebouwd en zijn nu de kern van een dorp. Andere niet en die zijn nog steeds nauwelijks groot genoeg voor één huis.

In Nederland werden, ruw gezegd, vanaf het midden van de 19e- tot het midden 20e eeuw de terpen en wierden in grote getale afgegraven op niet-bebouwde stukken. De aarde – oorspronkelijk vaak plaggen en mest dus – werd als kunstmest avant-la-lettre verkocht en verscheept naar gebieden met onvruchtbare grond. Soms zijn er hele terpen weggespit en soms zijn er wat ‘happen uit een taart’ gehaald.

Dit gewroet in de aarde heeft vele vondsten opgeleverd. Die wekten  allerlei  belangstelling op. Verzamelaars bouwden collecties op en terpen-archeologie en musea kregen een basis en later, vorm en inhoud. Als bakermat van de terpenarcheologie hebben de uitgebreide opgravingen in Ezinge gediend.

In Duitsland zijn warften praktisch nergens afgegraven. De meeste zijn helemaal bebouwd of in gebruik en daardoor is er letterlijk weinig ruimte (geweest) voor opgravingen. Toch is daar ook veel kennis opgebouwd van het leven in de Warftenwereld, onder andere doordat men in de gelegenheid was de grote overspoelde wierde Feddersen in zijn geheel bloot te leggen en te onderzoeken.

In de loop van de laatste honderd jaar werd ruime kennis opgebouwd over veel wierden en terpen. De Vereniging voor Terpenonderzoek, die sterke banden heeft met diverse archeologische en oudheidkundige instellingen,  beijvert zich – onder andere – om die kennis te verspreiden en er bekendheid aan te geven.

Het is  puzzelen om uit de veelheid van  bronnen min of meer uniforme informatie te verzamelen over wierden en terpen. Informatie over bijvoorbeeld tijd van aanleg, gebruik, bebouwing, vergroting/verkleining,  enzovoort is heel verschillend van opzet. Aardig wat hobbyisme heeft toch kunnen leiden tot deze verzameling en gids van  ruim driehonderdzeventig  wierden in Groningen,  terpen in Friesland,  warften in Ostfriesland, wurten bij de Weser-monding, een paar  plaatsen in Eiderstedt en Dithmarschen en in Nordfriesland. Onder inhoud zijn ze allemaal op naam te vinden en hier kun je hun ligging op de kaart bekijken. Dit alles is geïllustreerd met ruim 3200 eigen foto’s. Voor de tijdperkbenamingen in de tekst is de duiding onder tijdperken te vinden.
Voor informatie, vragen en opmerkingen kan de mail gebruikt worden en via zoeken ↓ (onderaan elke pagina) kunnen andere opgenomen  wierden, terpen en warften of trefwoorden, gevonden worden.

nb: aan de website kunnen geen rechten of zekerheidstelling worden ontleend